Internetowy Katalog Komunistyczny

Zanim będzie można przekonać odbiorcę, należy sprawić, aby prawidłowo zrozumiał stanowiska, o których mowa. Pora na perswazję, propagandę i prozelityzm przychodzi później.

Według przedstawionej poniżej metody opinie nie ustalają się za sprawą pracy proroków, apostołów czy myślicieli, w których głowach rodzą się nowe prawdy, zyskujące im zastępy wyznawców.

Proces jest zgoła odmienny. To bezosobowy trud awangardy społecznej skutkuje wyjaśnieniem pozycji teoretycznych, ku którym jej członkowie są jako jednostki przyciągani — zanim nawet staną się ich świadomi — siłą realnych warunków, w których wspólnie żyją. Niniejsza metoda jest więc antyscholastyczna, antykulturowa i antyoświeceniowa.

W obecnej fazie teoretycznego zamętu, będącego odzwierciedleniem dezorganizacji praktycznej, nie ma co narzekać, gdy jasne przedstawienie naszej orientacji skutkuje w pierwszej kolejności odsunięciem się, a nie zbliżeniem potencjalnych zwolenników.

Określenia, którymi można nazywać tę orientację to: marksizm, socjalizm, komunizm, ruch polityczny klasy robotniczej. Niestety każdego z nich wielokrotnie już nadużywano. Lenin uważał w roku 1917 za zasadniczy postulat zmiany nazwy partii, powracając do tej „komunistycznej” z Manifestu roku 1848. Dziś niebywałe w rozmiarach nadużywanie tej nazwy przez partie dalekie od linii rewolucyjnej i klasowej stwarza jeszcze większe zamieszanie. Ruchy ściśle oddane konserwacji instytucji burżuazyjnych mają czelność nazywać się partiami proletariatu, a określenie „marksistowska” używane jest do nazywania najbardziej absurdalnych skupisk partii, takich jak tego zebranego pod sztandarem hiszpańskiego antyfrankizmu.

Linia historyczna, której określamy się tu częścią, jest następująca: Manifest Komunistyczny z roku 1848 (bardziej poprawnie nazywany Manifestem Partii Komunistycznej, bez dodawania nazwy żadnego kraju); podstawowe teksty Marksa i Engelsa; klasyczne przywrócenie rewolucyjnego marksizmu przeciw wszelkim oportunistycznym rewizjom, które towarzyszyło triumfowi rewolucji w Rosji, wraz z podstawowymi tekstami Lenina; deklaracje założycielskie III Międzynarodówki z I i II Zjazdu; stanowiska utrzymywane przez lewicę na następnych zjazdach, począwszy od roku 1922.

W obrębie Włoch linia ta związana jest z lewicowym nurtem istniejącym w Partii Socjalistycznej podczas wojny lat 1914–1918, z założeniem Włoskiej Partii Komunistycznej w Livorno w styczniu roku 1921, z jej Zjazdem Rzymskim w roku 1922, z działalnością jej lewicowego skrzydła do Zjazdu Lyońskiego w roku 1926, a od tamtej pory istniejącego poza partią i Kominternem, za granicą.

Linia ta nie zbiega się z linią trockistowskiego ruchu IV Międzynarodówki. Trocki zareagował z opóźnieniem, a Zinowjew, Kamieniew i Bucharin oraz inne rosyjskie grupy tradycji bolszewickiej z jeszcze większym, na błędną taktykę, którą do roku 1924 wspólnie popierali. Z opóźnieniem zdali sobie sprawę, iż odchylenie pogłębiło się do tego stopnia, że zniszczyło podstawowe zasady polityczne ruchu. Dzisiejsi trockiści nawołują do przywrócenia tych zasad, jednakże nie odrzucili oni jednoznacznie destruktywnej taktyki „manewrowania”, fałszywie określanej jako bolszewicka i leninowska.

Metodę tę dobrze określają wyrażenia: materializm historyczny, materializm dialektyczny, determinizm ekonomiczny, socjalizm naukowy, komunizm krytyczny.

Ważne jest, by zawsze opierać się na rzeczywistych rezultatach i by w celu przedstawiania oraz wyjaśniania zjawisk ludzkich nie postulować interwencji mitów czy bóstw, ani też zasad „prawa” naturalnego czy naturalnej „etyki”, takich jak Sprawiedliwość, Równość, Wolność, Braterstwo i inne im podobne puste abstrakcje. A jeszcze ważniejsze jest, by nie przyjmować tych czy innych podobnych iluzorycznych założeń, nie zdając sobie z tego sprawy albo się do tego nie przyznając — czyli by odpierać zniewalające wpływy ideologii panującej i nie pozwalać im dawać o sobie znać w najgorętszych momentach i przy podejmowaniu kluczowych decyzji.

Metoda dialektyczna jest jedyną zdolną do przezwyciężenia obecnej sprzeczności między rygorystyczną ciągłością i spójnością teoretyczną a zdolnością do krytycznego rozpatrywania wszystkich dawnych wniosków wyrażonych w terminach i kanonach formalnych. Jej akceptacja nie ma charakteru wiary, ani też nie jest pozycją opartą na fanatyzmie wobec szkoły czy partii.

Marksistowska metoda dialektyczna odkrywa, stosuje i potwierdza słuszność swych rozwiązań w skali wielkich zjawisk zbiorowych z użyciem metody naukowej i doświadczalnej (tej samej, którą myśliciele epoki burżuazyjnej zastosowali do świata naturalnego w toku swej walki ideologicznej, będącej odbiciem społecznej walki rewolucyjnej przeciw reżimom teokratycznym i absolutystycznym, ale której to metody nie mogli pozwolić sobie zastosować również do domeny społecznej). Z wyników uzyskanych na tej płaszczyźnie metoda dialektyczna wywodzi rozwiązania w kwestii postępowania jednostek, podczas gdy wszystkie konkurencyjne szkoły religijne, prawne, filozoficzne i ekonomiczne postępują na odwrót. Konstruują one normy postępowania zbiorowego na niespójnych fundamentach tego mitu Jednostki, ukazywanej czy to jako pojedyncza nieśmiertelna dusza, czy jako podmiot prawa i Obywatel, albo badanej jako niezmienna monada praktyki gospodarczej itp. (a ma to miejsce dziś, gdy fizyka wyszła poza swoje niezwykle owocne hipotezy na temat niepodzielnych jednostek materialnych, atomów, i określiła je jako bogate kompleksy, sprowadzając je nie do kolejnego typu odizolowanych monad, a do punktów przecięcia wszelkich promiennych sił zewnętrznych pól energetycznych; można zatem ogólnie stwierdzić, iż to nie wszechświat jest funkcją jednostki, lecz każda jednostka jest funkcją całego wszechświata).

Kto wierzy w jednostkę i mówi o osobowości, godności, wolności, obowiązkach człowieka czy obywatela nie może mieć nic wspólnego z myśleniem marksistowskim. Ludzie nie są wprawiani w ruch przez opinie, wyznania, czy w ogóle dowolne zjawiska tak zwanego „myślenia”, którymi miałaby być inspirowana ich wola i ich działanie. Ruch ich pobudzają potrzeby, przybierające charakter interesów, gdy tylko takie same wymogi materialne oddziałują jednocześnie na całe grupy. Zderzają się oni z ograniczeniami, które środowisko i struktura społeczna stawiają na drodze do zaspokojenia tych potrzeb. Reagują na to indywidualnie oraz zbiorowo, w sposób, który pod względem średniej ogólnej będzie zawsze określony, zanim jeszcze gra bodźców i reakcji spowoduje wytworzenie się w ich głowach odbić nazywanych uczuciami, myślami, osądami.

Opisane zjawisko jest oczywiście ogromnie złożone i w pojedynczych przypadkach może przebiegać przeciwnie do generalnego prawa, które mimo to pozostaje uzasadnione.

Tak czy owak, nie ma prawa nazywać się marksistą ten, kto za historyczną i społeczną siłę napędową uważa świadomość jednostki, zasady moralne albo opinię czy decyzję obywatela.

W rozumieniu marksistowskim klasa nie jest chłodnym tworem statystycznym, lecz aktywną organiczną siłą, pojawiającą się, gdy prosta zbieżność warunków ekonomicznych i interesów przeradza się w działanie i wspólną walkę.

W takich sytuacjach ruchowi przewodzą grupy i organizmy awangardy, których rozwiniętą, nowoczesną formą jest polityczna partia klasowa. Zbiorowość, której działanie osiąga punkt kulminacyjny w działaniu partii, kroczy przez historię z efektywnością i realną dynamiką nieosiągalną w ograniczonej skali działania indywidualnego.

To partia osiąga teoretyczną świadomość rozwoju wydarzeń i wynikający z niej wpływ na kierunek tego rozwoju, w sposób określony przez siły wytwórcze i stosunki między nimi.

Każda schematyzacja niesie za sobą ryzyko błędu. Można by zapytać, czy dialektyka marksistowska sama nie prowadzi do skonstruowania sztucznego modelu ogólnego wydarzeń historycznych, gdy sprowadza cały rozwój do postaci następujących po sobie okresów panowania klas, które rodzą się jako rewolucyjne, żyją jako reformistyczne i kończą jako konserwatywne. Zachęcające zwieńczenie takiej sekwencji historycznej, jakim jest nadejście wraz z klasą proletariacką i jej rewolucyjnym triumfem społeczeństwa bez klas (znany „moment wyjścia z ludzkiej prehistorii” Marksa) może wydawać się konstruktem finalistycznym, a więc tak samo metafizycznym jak te pochodzące z fałszywych ideologii przeszłości. Hegel, za co dokładnie potępił go Marks, sprowadził swój system dialektyczny do postaci konstrukcji absolutnej, popadając nieświadomie w tę samą metafizykę, którą w destruktywnej części swojej krytyki (będącej filozoficznym odzwierciedleniem burżuazyjnej walki rewolucyjnej) sam przezwyciężył. W ten sposób, na zwieńczenie klasycznej filozofii niemieckiego idealizmu, a zarazem całej myśli burżuazyjnej, przedstawia absurdalną tezę, jakoby historia działalności i myśli miała się zamknąć skrystalizowana w jego doskonałym systemie, w osiągnięciu Absolutu. Podobny statyczny punkt docelowy jest przez dialektykę marksistowską wyeliminowany.

Niemniej Engels w swojej klasycznej prezentacji socjalizmu naukowego (w odróżnieniu od utopizmu, który utrzymywał, iż społeczną odnowę można osiągnąć poprzez propagandę na rzecz przyjęcia projektu lepszego społeczeństwa proponowanego przez jakiegoś autora czy sektę) zdawałby się potwierdzać istnienie reguły i generalnego prawa ruchu historycznego, gdy używa wyrażeń typu „ruch naprzód” czy „świat kroczy”. Podobne bezkompromisowe sformułowania propagandowe nie powinny prowadzić do przekonania, iż odkryto formułę, w której zamykałyby się nieskończone możliwe kierunki rozwoju ludzkości i która by miała zająć miejsce powszednich burżuazyjnych abstrakcji takich jak ewolucja, cywilizacja, postęp itp.

Znakomita zaleta dialektycznej broni badawczej jest w swej istocie rewolucyjna: wyraża się ona w nieubłaganej destrukcji niezliczonych systemów teoretycznych, które jeden po drugim maskują struktury dominacji klas uprzywilejowanych. Ten cmentarz upadłych bożków musimy zastąpić nie nowym mitem, nie nowym słowem, nie nowym kredo, lecz jedynie realistycznym wyrazem związków pomiędzy warunkami faktycznymi a ich najbardziej prawdopodobnymi kierunkami rozwoju.

Na przykład, prawidłowym marksistowskim sformułowaniem nie jest: „pewnego dnia proletariat przejmie władzę, zniszczy kapitalistyczny system społeczny i zbuduje gospodarkę komunistyczną”, ale: „tylko poprzez zorganizowanie się w klasę, czyli w partię polityczną, a także zbrojne ustanowienie swojej dyktatury, proletariat będzie w stanie zniszczyć władzę i gospodarkę kapitalistyczną oraz stworzyć możliwość gospodarki niekapitalistycznej i niehandlowej”.

Z naukowego punktu widzenia nie można wykluczyć innego końca społeczeństwa kapitalistycznego, jakim mógłby być powrót do barbarzyństwa, światowa katastrofa spowodowana przez środki wojenne, mająca na przykład charakter patologicznej degeneracji rodzaju ludzkiego (oślepieni i skazani na radioaktywny rozkład swoich tkanek w Hiroszimie i Nagasaki służą za przestrogę) albo coś jeszcze innego, czego nie da się przewidzieć na podstawie dzisiejszych faktów.

W tym właśnie tkwi podstawowa różnica między metodą metafizyczną a dialektyczną. Żaden rodzaj instytucji czy porządku społecznego i politycznego nie jest sam w sobie dobry albo zły, do przyjęcia albo do odrzucenia, zależnie od oceny jego cech na podstawie ogólnych kanonów i zasad.

Zgodnie z dialektyczną interpretacją dziejów, każda instytucja miała kolejno zadania i efekty rewolucyjne, progresywne i konserwatywne.

W obliczu każdej pojawiającej się kwestii należy rozważyć siły wytwórcze i czynniki społeczne w ich prawidłowym kontekście, wyciągając wnioski na temat znaczenia konfliktu politycznego, który jest ich wyrazem.

Metafizyką jest deklarować się z zasady autorytarystami lub liberałami, rojalistami lub republikanami, arystokratami lub demokratami, i odwoływać się w sporach do obdartych z kontekstu historycznego kanonów. Już stary Platon w pierwszej systematycznej próbie ustanowienia nauki politycznej wyszedł poza mistyczny absolutyzm pryncypiów, a idący jego śladem Arystoteles rozróżnił w każdym z trzech typów — władzy jednego, niewielu i wielu — formy dobre i złe: monarchię i tyranię, arystokrację i oligarchię, demokrację i demagogię.

Analiza nowożytna, zwłaszcza poczynając od Marksa, idzie dużo dalej.

W obecnej fazie historycznej niemal wszystkie deklaracje i propagandy polityczne korzystają z najgorszych tradycyjnych motywów pochodzących z wszelkiego rodzaju zabobonów religijnych, prawnych i filozoficznych. Temu chaosowi idei — odbiciu w głowach współczesnych ludzi chaosu stosunków interesów w rozkładającym się społeczeństwie — przeciwstawić należy dialektyczną analizę stosunków sił realnych, obecnie działających. W ramach wprowadzenia do tej analizy należy odnieść się do analogicznego osądu dobrze znanych stosunków właściwych epokom minionym.

Gospodarka handlowa, w której przedmioty zaspokajające ludzkie potrzeby przestały być, wraz z kresem ery barbarzyństwa, bezpośrednio pozyskiwane i konsumowane przez okupanta bądź pierwotnego wytwórcę, stając się obiektami wymiany — najpierw jednego za drugi, w formie barteru, potem za wspólny ekwiwalent pieniężny — stanowiła na początku swego istnienia wielką społeczną rewolucję. Umożliwiła ona przydzielanie różnych jednostek do różnych rodzajów pracy produkcyjnej, poszerzając ogromnie oraz różnicując życie społeczne.

Możliwe jest, by jednocześnie uznać tę przemianę, ale również stwierdzić, że, po szeregu typów organizacji ekonomicznych opartych na tej samej zasadzie handlowej (niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm itd.), dziś tendencja jest w kierunku gospodarki niehandlowej oraz że teza, zgodnie z którą produkcja miałaby nie być możliwa pod nieobecność mechanizmu pieniężnej wymiany towarów, jest dziś tezą konformistyczną i reakcyjną.

Zniesienie merkantylizmu jest realne dziś i właśnie dziś, gdy rozwój pracy uspołecznionej oraz koncentracja sił wytwórczych, zapewnione przez ostatnią z gospodarek handlowych, kapitalizm, umożliwiają przełamanie barier, za których sprawą wszystkie dobra użytkowe cyrkulują jako towary i sama praca ludzka jest traktowana jako towar.

Sto lat przed tym stadium czystym szaleństwem byłaby krytyka systemu handlowego oparta na argumentach ogólnych o podłożu filozoficznym, prawnym czy moralnym.

Instytucja rodziny pojawia się jako pierwsza forma społeczna, gdy w gatunku ludzkim więź pomiędzy rodzicami a potomstwem przeciąga się długo poza okres, w którym istnieje jako konieczność fizjologiczna. Rodzi się pierwsza forma władzy, jaką matka, a potem ojciec, sprawuje nad swoimi potomkami, nawet gdy fizycznie ci są już dojrzałymi i silnymi jednostkami. Mamy również i tu do czynienia z rewolucją, ponieważ po raz pierwszy pojawia się możliwość organizacji życia zbiorowego i powstaje fundament pod dalszy rozwój, który zaowocuje pierwszymi formami społeczeństwa zorganizowanego oraz państwa.

W miarę postępu sekwencji długich faz życie społeczne stawało się coraz bardziej złożone, a wzajemne zaangażowanie ludzi oraz władza jednego nad drugim zaczęły znacznie wykraczać poza więzy pokrewieństwa i krwi. Nowe, szersze zgrupowanie objęło i zdyscyplinowało instytucję rodziny. Stało się tak na przykład w pierwszych miastach, w państwach, w reżimach arystokratycznych, potem w tym burżuazyjnym; wszystkie oparte były na instytucji-fetyszu dziedziczenia.

Gdy nastaje konieczność gospodarki wykraczającej poza ramy indywidualnych interesów, instytucja rodziny, zbyt ograniczona, staje się przeszkodą i społecznym elementem reakcyjnym. Toteż nie negując jej historycznej roli, nowocześni komuniści, zauważywszy, że już system kapitalistyczny zdeformował i podważył osławioną „świętość” tej instytucji, zwalczają ją otwarcie i wysuwają postulat jej zniesienia.

Na przestrzeni dziejów istnieć mogły ruchy i partie republikańskie o charakterze rewolucyjnym, reformistycznym, a także czysto konserwatywnym. Pozostając przy przystępnych i uproszczonych przykładach, rewolucjonistą był Brutus, „który wypędził Tarkwiniusza”; reformistami byli Grakchowie, chcący nadać republice arystokratycznej treść zgodną z interesami plebejuszy; konformistami i reakcjonistami — tradycyjni republikanie, jak Katon czy Cyceron, walczący przeciw okazałej historycznej ewolucji, jaką stanowiła ekspansja Cesarstwa Rzymskiego i jego form prawnych i społecznych na świat.

Kwestia jest jednak całkiem przekłamana, gdy ucieka się do banałów o cezaryzmie, tyranii, albo, po drugiej stronie, przywołuje się święte pryncypia republikańskiej wolności i inne podobne retoryczno-literackie motywy.

Co do nowożytnych przykładów antyformizmu, reformizmu i konformizmu wskazać wystarczy odpowiednio trzy republiki francuskie z lat 1793, 1848 i 1871.

Antyformistyczny i rewolucyjny par excellence był niegdyś ruch biorący swą nazwę od Chrystusa. Głoszenie, iż we wszystkich ludziach istnieje dusza boskiego pochodzenia, której dane jest życie wieczne, bez względu na pozycję społeczną czy kastę, było równoznaczne z rewolucyjnym powstaniem przeciw opresyjnym i niewolniczym formom starożytnego Wschodu. Dopóki prawo uznawało, że człowiek może być traktowany jak towar, obiekt handlu równy zwierzęciu, a przez to wszelkie przywileje prawne człowieka wolnego i obywatela były na wyłączność jednej klasy, stwierdzenie równości wszystkich wiernych było hasłem bojowym nieustępliwie forsującym opór teokratycznych porządków żydowskich oraz porządków arystokratycznych i militarnych innych państw starożytności.

W następstwie długotrwałych okresów historycznych, po zniesieniu niewolnictwa, chrześcijaństwo stało się religią oficjalną oraz filarem państwa. W nowożytnej Europie przeszło swoją fazę reformistyczną, będącą wyrazem walki przeciw nadmiernemu przywiązaniu Kościoła do najbardziej uprzywilejowanych i opresyjnych warstw społecznych.

Dziś nie ma ideologii bardziej konformistycznej niż chrześcijaństwo, które już w epoce rewolucji burżuazyjnej stanowiło najsilniejszą broń organizacyjną i doktrynalną w obronie ancien régime’ów. Dziś potężna sieć Kościoła i religijne wpływy, wszędzie oficjalnie pogodzone i skonkordowane z systemem kapitalistycznym, wykorzystywane są jako pierwsza linia obrony przeciw groźbie rewolucji proletariackiej.

W obecnych stosunkach społecznych, gdzie od dawna każda jednostka uchodzi za jednoosobowe przedsiębiorstwo obdarzone teoretyczną możliwością posiadania aktywów i pasywów, przesąd, który zamyka każdego w wąskim kręgu moralnego rachunku osobistych czynów okraszonego iluzją życia pozagrobowego, jest niczym innym jak odbiciem w ludzkim mózgu burżuazyjnego charakteru obecnego społeczeństwa opartego na gospodarce prywatnej. Niemożliwe jest prowadzenie walki o przełamanie barier gospodarki opartej na prywatnych przedsiębiorstwach i osobistych budżetach, nie przyjmując otwarcie pozycji antyreligijnej i antychrześcijańskiej.

Klasa kapitalistyczna zjawia się w historii jako siła antyformistyczna, która, porwana swą ogromną energią, przełamuje wszelkie bariery, materialne i idealne. Jej myśliciele w najbardziej radykalny sposób obalają stare kanony i poglądy. Teorie o władzy legitymizowanej prawem boskim ustępują miejsca teoriom o równości i wolności politycznej, o suwerenności ludu. Proklamowana jest potrzeba instytucji przedstawicielskich, dzięki którym władza ma być rzekomo wyrazem swobodnie manifestowanej woli zbiorowej. Zasada liberalna i demokratyczna jest w tej fazie czysto rewolucyjna i antyformistyczna, tym bardziej że nie jest wprowadzana metodami pacyfistycznymi czy prawnymi, lecz triumfuje za sprawą przemocy i rewolucyjnego terroru, a przed kontratakami reakcji broni jej dyktatura zwycięskiej klasy.

Parlamentarny mechanizm demokratyczny funkcjonuje w tej fazie równolegle do kierunku reformistycznego, gdyż klasę panującą interesuje, by jej własny porządek uchodził za zdolny reprezentować i wyrażać interesy i żądania klas pracujących. Jej rządzący utrzymują, że są w stanie takie żądania zaspokoić środkami ekonomicznymi oraz ustawodawczymi; środki te jednak pozwalają im utrzymywać normy prawne systemu burżuazyjnego. Parlamentaryzm i demokracja nie są już hasłami rewolucyjnymi, lecz przyjmują treść reformistyczną, gwarantującą rozwój systemu kapitalistycznego, zażegnując gwałtowne starcia i wybuchy walki klasowej.

Nadejścia tej trzeciej fazy kapitalistycznej nie można mylić z nawrotem instytucji i form przedkapitalistycznych, gdyż towarzyszy jej wręcz oszałamiający wzrost dynamiki przemysłowej i finansowej, nieznany w świecie przedburżuazyjnym zarówno pod względem jakościowym, jak i ilościowym. Kapitalizm de facto odrzuca aparat demokratyczny i przedstawicielski, ustanawiając całkowicie despotyczne ośrodki władzy. W pewnych krajach opracował on już odpowiednią teorię i ogłosił ustanowienie jednej, totalitarnej partii oraz hierarchicznej centralizacji; w innych nadal wykorzystuje pozbawione już treści slogany demokratyczne, lecz kroczy nieubłaganie w tym samym kierunku.

Stanowisko nieodzowne dla prawidłowej oceny współczesnego procesu historycznego jest następujące: epoka liberalizmu i demokracji jest zamknięta, a demokratyczne żądania, będące niegdyś rewolucyjne, później progresywne i reformistyczne, dziś są typowo konformistycznym przeżytkiem.

Pierwszy zarys strategii klasowej rodzącego się proletariatu obejmuje perspektywę poprowadzenia ruchów antyburżuazyjnych z wykorzystaniem impetu pozyskanego w trakcie walki powstańczej stoczonej u boku burżuazji, co prowadzić ma bezpośrednio do wyzwolenia i z feudalnego ucisku, i z kapitalistycznego wyzysku. Pierwszym, zalążkowym tego przejawem jest Sprzysiężenie Równych Babeufa z czasów wielkiej rewolucji francuskiej. Pod względem teorii ruch ten jest zupełnie niedojrzały, lecz nieubłagana represja, jaką zwycięska burżuazja jakobińska stosuje przeciw robotnikom walczącym u jej boku i w jej interesie, pozostaje ważną lekcją historyczną. W przeddzień burżuazyjno-narodowej, rewolucyjnej fali roku 1848, teoria walki klas jest już całkowicie opracowana i dojrzała. Jasne są już zatem, na skalę europejską i światową, stosunki pomiędzy burżuazją a proletariuszami.

W Manifeście Marks przewiduje sojusz z burżuazją przeciw partiom monarchicznej restauracji we Francji i pruskiemu konserwatyzmowi, ale jednocześnie przewiduje także natychmiastowy rozwój w kierunku rewolucji dążącej do podboju władzy politycznej przez klasę robotniczą. Również i w tej fazie historycznej rewolucyjne wysiłki robotników zostają bezwzględnie stłumione. Potwierdzenie znajduje jednak fakt, iż odpowiadające tej fazie doktryna i strategia klasowa podążają jasną, historyczną ścieżką metody marksistowskiej. Takie same okoliczności i takie same oceny towarzyszą wspaniałej próbie podjętej przez Komunę Paryską, w której francuski proletariat, obaliwszy Napoleona III i zapewniwszy zwycięstwo republice burżuazyjnej, ponownie stara się zdobyć władzę i dostarcza, nawet jeżeli tylko na parę miesięcy, pierwszego historycznego przykładu rządu klasowego. Wartym największej uwagi w tym epizodzie jest bezwarunkowy sojusz antyproletariacki zawarty przez demokratyczną burżuazję z konserwatystami oraz z samą zwycięską armią pruską w celu zdławienia pierwszej próby dyktatury proletariatu.

Idylliczne intermezzo świata kapitalistycznego (1871–1914) jest świadkiem rozwoju rewizjonistycznych nurtów marksizmu. Marksistowskie podejście zostaje zniekształcone, a podstawowe teksty zafałszowane. Ustala się nowa strategia, zgodnie z którą rozległe organizacje ekonomiczne i polityczne klasy robotniczej mają penetrować, a następnie podbijać instytucje środkami legalnymi, przygotowując stopniową transformację całej machiny gospodarczej.

Cechująca tę fazę polemika dzieli ruch robotniczy na dwie przeciwstawne tendencje. Choć ogólnie nie zostaje ustanowiony program powstańczego natarcia w celu złamania burżuazyjnej władzy, lewicowi marksiści stawiają energiczny opór ekscesom taktyki kolaboracji na płaszczyźnie związkowej i parlamentarnej oraz wezwaniom do popierania rządów burżuazyjnych i do udziału partii socjalistycznych w rządowych koalicjach. W tym właśnie momencie rozpoczyna się niezwykle poważny kryzys światowego ruchu socjalistycznego wywołany wybuchem wojny roku 1914 oraz przystąpieniem większości przywódców związkowych i parlamentarnych do polityki narodowej kolaboracji i do udziału w wojnie.

Pod koniec I wojny światowej najbardziej palące zagadnienie współczesnej historii wchodzi w nową fazę: kryzys carskiego reżimu w Rosji, ocalałej struktury feudalnej pośrodku rozwijającego się pełną parą kapitalizmu. Stanowisko marksistowskiej lewicy (Lenin, bolszewicy) od dekad już zakłada strategiczną perspektywę przeprowadzenia walki o dyktaturę proletariatu w tym samym czasie, gdy wszystkie siły antyabsolutyzmu walczyłyby o obalenie feudalnego imperium. Wojna pozwala wdrożyć ten okazały plan i skondensować w nader krótkim okresie dziewięciu miesięcy przekazanie władzy z rąk dynastii, arystokracji i kleru, poprzez przejściowe pośrednictwo rządów burżuazyjnych partii demokratycznych, prosto w ręce dyktatury proletariatu. Na całym świecie zagadnienia i przetasowania związane z walką klas, z wojną o władzę i ze strategią rewolucji robotniczej dostają za sprawą tego wielkiego wydarzenia potężny impuls.

W krótkim okresie strategia i taktyka partii robotniczej przeszła przez wszystkie swe fazy: walki u boku burżuazji z ancien régime; walki przeciw burżuazji, która natychmiast po upadku państwa feudalnego starała się zbudować swoje własne; rozłam oraz następująca po nim walka przeciw wszystkim partiom reformistycznym i gradualistycznym wewnątrz ruchu robotniczego, prowadząca do przejęcia wyłącznej władzy przez klasę robotniczą i partię komunistyczną. Historyczne odzwierciedlenie ostatniej z tych faz w ruchu robotniczym miało charakter druzgocącej klęski tendencji rewizjonistycznych i kolaboracjonistycznych. We wszystkich krajach partie robotnicze wypchnięte zostały na teren zbrojnej walki o władzę.

Zaistniało jednak wiele fałszywych interpretacji oraz błędnych prób przeszczepienia strategii i taktyki rosyjskiej do innych krajów, w których poprzez politykę koalicyjną dążono do zawiązania rządów analogicznych do rządu Kiereńskiego, w celu późniejszego obalenia ich śmiertelnym ciosem. W taki oto sposób zapomniano, iż specyficzna sekwencja wydarzeń w Rosji była ściśle powiązana z opóźnionymi narodzinami tam charakterystycznie kapitalistycznego państwa politycznego, które w innych krajach europejskich zakorzenione było już od paru dekad, albo nawet stuleci, i o tyle było silniejsze, o ile bardziej wyrazista była demokratyczno-parlamentarna struktura prawna. Nie rozumiano, że sojusze pomiędzy bolszewikami a niebolszewikami w powstańczych bitwach, a także wtedy, gdy trzeba było zażegnać niebezpieczeństwo feudalnej restauracji, stanowiły historycznie ostatnie z możliwych przykładów takiego układu sił politycznych. Nie rozumiano, że rewolucja proletariacka, na przykład w Niemczech, podążałaby tą samą linią taktyczną co rewolucja rosyjska, jeżeli doszłaby do skutku, jak się spodziewał Marks, na fali kryzysu roku 1848, a w latach 1918–1919 mogła była zwyciężyć tylko, gdyby rewolucyjna partia komunistyczna miała wystarczającą siłę, aby zmieść koalicję kajzerystów, burżuazji i socjaldemokratów trzymającą władzę w Republice Weimarskiej.

Kiedy z nadejściem włoskiego faszyzmu pojawił się pierwszy przykład typu totalitarnego rządu burżuazyjnego, fundamentalnie fałszywe podejście strategiczne przeznaczające proletariat do walki o wolność i konstytucyjne gwarancje pod sztandarem koalicji antyfaszystowskiej było oznaką całkowitego zboczenia międzynarodowego ruchu komunistycznego ze ścieżki prawidłowej strategii rewolucyjnej. Wrzucenie Mussoliniego i Hitlera, reformatorów reżimu kapitalistycznego w najnowocześniejszym sensie, do jednego wora z Korniłowem, albo z siłami restauracji i Świętym Przymierzem roku 1815, było największym i najbardziej katastrofalnym błędem w ocenie sytuacji i przejawem całkowitego porzucenia metody rewolucyjnej.

Faza imperialistyczna, ekonomicznie dojrzała w każdym nowoczesnym kraju, pojawia się i pojawiać się będzie w swej politycznej formie faszystowskiej na sposób określony układem sił państwo–państwo oraz klasa–klasa w poszczególnych miejscach świata. Taki obrót zdarzeń można przywitać jako nową szansę na rewolucyjne natarcie proletariatu; nie jednak w sensie roztrwonienia sił jego komunistycznej awangardy w pogoni za iluzorycznym celem powstrzymania burżuazji przed porzuceniem swojej legalności i wysuwając absurdalne żądanie powrotu gwarancji konstytucyjnych oraz ustroju parlamentarnego. Przeciwnie, proletariat, uznając historyczny cel tego instrumentu burżuazyjnego ucisku, musi wyzwać go do walki poza legalnością i spróbować zniszczyć cały pozostały aparat — policyjny, wojskowy, biurokratyczny, sądowniczy — siły kapitalistycznej i państwa.

Przyjęcie przez partie komunistyczne strategii wielkiego bloku antyfaszystowskiego, wzmożone dodatkowo hasłami narodowej współpracy w antyniemieckiej wojnie lat 1939–1945, hasłami ruchów partyzanckich, komitetów wyzwolenia narodowego, aż po haniebną współpracę wewnątrz rządu, stanowiło drugą druzgocącą klęskę światowego ruchu rewolucyjnego. Ruch ten nie może zostać odbudowany pod względem teoretycznym, organizacyjnym oraz pod względem działania, bez przeciwstawienia go tego rodzaju polityce, jednoczącej dziś zarówno partie socjalistyczne, jak i te komunistyczne inspirowane z Moskwy. Nowy ruch musi oprzeć się na wytycznych całkiem odwrotnych do haseł szerzonych przez te ruchy oportunistyczne, których stanowiska — co krytyka dialektyczna ukazuje jasno — w mowie prezentując charakterystyki właściwe światowemu ruchowi odwołującemu się do antyfaszyzmu, faktycznie kompletnie podporządkowane są rozwojowi organizacji społecznej w kierunku faszyzmu.